Nadwrażliwość dotykowa

Dotyk w życiu człowieka

Dotyk jest zmysłem, który rozwija się jako pierwszy. Już od około 8. tygodnia ciąży.  pojawia się wrażliwość dotykowa. Skóra wykształca się z ektodermy i jest największym organem naszego ciała. Czucie powierzchniowe pojawia się najpierw na twarzy - dziecko początkowo odbiera bodźce ustami i nosem, co można także zaobserwować później u niemowląt. Pod koniec ciąży maluch odczuwa już bodźce w obrębie większości części ciała, a także odbiera takie informacje jak: ciepło, zimno, ucisk i ból. Do końca ciąży jedynie niewrażliwa na dotyk pozostaje część powierzchni głowy (czubek i tył) oraz pleców, co odgrywa ważną rolę w przebiegu porodu.

System dotykowy odpowiada m.in. za: 

• świadomość dotyku i ewentualną reakcję obronną;

• ocenę temperatury, bólu i siły nacisku;

• bezwzrokową lokalizację miejsca kontaktu z bodźcem czuciowym;

• rozpoznawanie faktury, kształtu oraz konsystencji dotykanych przedmiotów.

Czucie powierzchniowe odgrywa więc ogromną rolę w codziennym funkcjonowaniu, pozwalając nam na interakcję z otoczeniem, odczuwanie przyjemności z dotyku, ochronę przed niebezpieczeństwem oraz budowanie relacji międzyludzkich poprzez dotyk i gesty. Odpowiednia integracja bodźców dotykowych jest również kluczowa dla harmonijnego rozwoju psychomotorycznego u dzieci.

Czym jest nadwrażliwość dotykowa?

Nadwrażliwość dotykowa to zaburzenie modulacji sensorycznej, czyli procesu regulacji odbioru bodźców, w tym przypadku czuciowych. Przy prawidłowym działaniu modulacji niektóre z impulsów czuciowych są uwydatniane w celu uniknięcia niebezpieczeństwa – urazu, a inne z kolei wyciszane, aby nie doszło do przeciążenia sensorycznego. 

Dzieci z obronnością dotykową mają zaburzoną tę regulację (modulację). Ich próg pobudliwości sensorycznej jest obniżony. Oznacza to, że zwyczajny bodziec czuciowy może wywoływać u nich nieadekwatną i nadmierną reakcję. 

Nadwrażliwość dotykowa może obejmować zarówno całe ciało, jak i poszczególne jego obszary np. głowę, stopy, dłonie lub twarz i strefę oralną, czyli obszary na których występuje największa ilość receptorów czuciowych.

Obronność dotykowa – objawy 

Do najczęściej występujących przejawów tej nieprawidłowości należą m.in.: 

• Niechęć do zakładania niektórych ubrań – dziecko preferuje luźne stroje, określone rodzaje materiałów i tkanin, a metki i szwy wewnętrzne mogą powodować ból i podrażnienie. Te czynniki prowadzą do dekoncentracji, nadpobudliwości oraz reakcji obronnych, takich jak bunt czy kapryszenie. 

• Trzymanie się na dystans – dziecko wykazuje niechęć do przebywania w grupie, unika bliskiego kontaktu z innymi osobami, zwłaszcza na małej przestrzeni. W takich sytuacjach może przejawiać zaniepokojenie. 

• Unikanie zabaw manualnych – unika malowania palcami, lepienia z plasteliny czy masy solnej, a także niechętnie bawi się w piasku, unikając brudzenia rąk. Może również mieć trudności z tzw. chwytem pisarskim i nieprawidłowo trzymać kredki oraz inne przybory do pisarskie

• Nietolerancja zabiegów pielęgnacyjnych – dziecku unika zabiegów higienicznych takich jak: obcinanie paznokci, mycie głowy, czesanie, wycieranie ręcznikiem, mycie zębów czy przewijanie. Dziecko może reagować płaczem podczas kąpieli, co może wynikać np. z nieodpowiedniej temperatury wody. 

• Nadwrażliwość stóp – dziecko chodzi na palcach, nawet w domu, unika chodzenia boso, zwłaszcza po piasku czy trawie. 

• Niechęć do przytulania się – dziecko odrzuca nawet rodzicielskie uściski, preferując inicjowanie wyrazów czułości samodzielnie. 

• Wybiórczość pokarmowa – dziecko manifestuje niechęć do niektórych pokarmów o konkretnej konsystencji, np. unika potraw z kawałkami warzyw lub odrzuca musy i przeciery. Rozszerzanie diety może być problematyczne, gdyż nieznane potrawy mogą wywoływać trudności z przełykaniem, niepokój czy nawet odruchy wymiotne.

Bardzo ważna jest świadomość rodzica/ opiekuna o tym, że reakcje obronne na niektóre z wyżej opisanych okoliczności nie muszą występować wyłącznie przy bezpośrednim zetknięciu się z czynnikami wywołującymi dyskomfort. 

Dziecko przeważnie sygnalizuje je wcześniej, ponieważ ma świadomość ich przybliżania się w czasie, np.:

• przebieranie się – konieczność zmiany stroju przed wyjściem z domu może w dziecku wzbudzać napięcie i lęk przed zakładaniem niewygodnych dla siebie ubrań;

• nadchodząca pora posiłku – dziecko może odczuwać niepokój przed posiłkami a szczególnie przed potrawami, które wywołują u niego trudności w spożywaniu;

• obawa przed przebywaniem w bliskim kontakcie z większą grupą osób – np. pójściem do żłobka, przedszkola, szkoły co będzie wiązało się z małym dystansem między dziećmi podczas zajęć, zabaw i lekcji;

• zaplanowany prysznic/kąpiel  – dziecko może obawiać się mycia głowy, dostania się piany na twarz i oczy, lub też wycierania ręcznikiem o nieprzyjemnej dla siebie fakturze, przebierania się etc.

Jak pomóc?

Jeżeli Twoje dziecko przejawia niektóre, wiele lub wszystkie z powyższych zachowań, nie czekaj aż z tego „wyrośnie”, ponieważ codzienne przeżywanie tak trudnych emocji i dyskomfortu wpływa bardzo negatywnie na rozwój młodego człowieka jak i na funkcjonowanie całej rodziny. Skontaktuj się z diagnostą zaburzeń integracji sensorycznej.

Tutaj można dowiedzieć się jak przebiega diagnoza i terapia integracji sensorycznej w gabinecie Sensorylab.

W jaki sposób wesprzeć dziecko z obronnością dotykową w domu?

1.  Zrozumienie i akceptacja: Postawa akceptująca i pełna zrozumienia, że dla dziecka pewne dotknięcia mogą być przytłaczające, bolesne lub nieprzyjemne, jest kluczowa. Ważne, by nie zmuszać dziecka do sytuacji, które mogą je przytłoczyć, by jak najczęściej przygotowywać dziecko na mogące wystąpić okoliczności.

2. Dostosowanie ubrań: Wybieraj ubrania z miękkich, przyjemnych materiałów, które nie drażnią skóry. Odcinaj grube metki jeśli to możliwe. Możesz pozwolić dziecku wybierać ubrania, aby czuło kontrolę nad tym, co nosi.

3. Zapewnienie miejsca schronienia: Stwórz w domu lub w szkole miejsce, gdzie dziecko może uciec, gdy czuje się przytłoczone bodźcami dotykowymi. Może to być np. kącik z poduszkami, w którym dziecko może się schować.

4. Stopniowe eksponowanie: Stopniowo wprowadzaj bodźce dotykowe, z którymi dziecko ma trudności. Na początku mogą to być delikatne dotknięcia przyjazne dla dziecka, a później stopniowo można próbować zwiększać intensywność bodźców.

5. Zabawy sensoryczne: Zabawy sensoryczne mogą pomóc dziecku w stopniowym oswojeniu się z bodźcami dotykowymi. Zabawy z pianką, piaskiem kinetycznym, gliną, a nawet zabawy w kąpieli mogą stopniowo przygotowywać dziecko do różnych wrażeń dotykowych..

6. Komunikacja i wsparcie: Zachęcaj dziecko do wyrażania swoich uczuć dotyczących bodźców dotykowych. Bądź wspierający i cierpliwy, wspólnie szukajcie sposobów na radzenie sobie z trudnościami.

Pamiętaj, że każde dziecko reaguje inaczej, dlatego ważne jest obserwowanie reakcji i próbowanie różnych strategii, aby znaleźć te, które są najlepiej dostosowane do potrzeb konkretnego dziecka. Wspieranie dziecka i budowanie poczucia bezpieczeństwa są kluczowe w procesie radzenia sobie z nadwrażliwością dotykową.

Podsumowanie

Prawidłowy rozwój systemu dotykowego ma ogromny wpływ na życie Twojego dziecka i jego przyszłość. Nie można sobie wyobrazić normalnego, codziennego funkcjonowania bez zdrowego zmysłu czucia powierzchniowego. Nasza sprawność motoryczna, zarówno mała (zdolności manualne), jak i duża (ogólna sprawność ruchowa), prawidłowa wymowa, a przede wszystkim kontakt z otoczeniem i relacje społeczne, zależą od właściwego przebiegu procesu przetwarzania, zaczynając od receptorów, poprzez nerwy obwodowe, rdzeń kręgowy, aż do mózgu. Mitem jest, że z nadwrażliwości dotykowej się wyrasta. Brak aktywności ze strony opiekuna/rodzica może jedynie przedłużać i pogłębiać to zaburzenie. Dlatego ważne jest uważne obserwowanie zachowania naszych dzieci i w razie potrzeby  należy podjąć odpowiednie działanie poprzez kontakt ze specjalistą.